Pozostałość po rycerskiej rezydencji w Trzymszach

Położone w polu pomiędzy wsią Trzymsze (gm. Przykona) a Strugą Janiszewską wzniesienie to pozostałość po gródku stożkowatym zwanym też rezydencją rycerską typu motte. Był to obiekt obronny pełniący jednocześnie funkcję mieszkalną. Gródek w miejscowości Trzymsze jest wysoki na 4,5 m i ma regularny kształt. Średnica u jego podstawy wynosi ok 35 metrów, a górna ok 15 m.

Obiekt był otoczony 6 metrową fosą oraz wałem obronnym. Podczas badań przeprowadzonych w latach 70. odnaleziono na jego terenie m.in. puginał tarczowy (potocznie zwany sztyletem), ostrogi i zgrzebła. Archeolodzy ustalili, że obiekt powstał najprawdopodobniej na początku XIV w. i spłonął w trakcie walk 2 połowie XIV w.

Według podań nazwa wsi, na terenie której znajduje się gródek, wzięła się od 3 mszy odprawionych pod okolicznym dębem. Obrządek miał poprzedzać wielki bój. Możliwe, że poza funkcją sakralną, msze stanowiły rodzaj fortelu, takiego jak ten wykonany przez Władysława Jagiełłę pod Grunwaldem. Jagiełło wysłuchał przed bitwą dwóch długich mszy, podczas gdy Krzyżacy stali w słońcu w pełnych zbrojach.

Pomimo tego, że obiekt wpisany jest do rejestru zabytku, jest stale narażony na negatywne oddziaływanie prac polowych.

Dwór w cieniu elektrownianych kominów

Mieszkańcy Turku nie zdają sobie sprawy, jaki to skarb kryje się w dawnym parku, tuż na granicy z tzw. Osiedlem Awaryjnym. Uwagę na to zwrócił już Makary Górzyński w swoim dwutomowym dziele dotyczącym zabytkom miasta i powiatu tureckiego, opisując historię dworu rodziny Linke.

Ruiny dworu, które za sprawą niedawnych remontów nawierzchni drogowej i parkingów zostały odsłonięte na światło dzienne, pochodzą z II połowy XIX wieku. Budynek był elementem zabudowy folwarcznej. W miejscu gdzie obecnie znajduje się osiedle, stały: oficyna, kuźnia, obora, 3 stodoły, wozownia z wiatą, spichlerz, stajnie i chlewnie.

Po II wojnie światowej teren folwarku został zamieniony na PGR, a później, w ramach industrializacji kraju, w bezpośrednim położeniu dworu wybudowano elektrownię. Park za dworem zarósł i zmienił się w dziki lasek, a na miejscu stawów powstał basen zasilany podgrzewaną w elektrowni wodą.

Według Górzyńskiego dwór w Korytkowie to koronny przykład zmarnowanego dziedzictwa ziemi turkowskiej, dziedzictwa którego historia sięga co najmniej XII wieku.

Ewangelickie cmentarze w Porożu, Celestynach i Sarbicach

Warto zwrócić uwagę na 3 kolejne cmentarze ewangelickie znajdujące się na terenie powiatu, a to ze względu na ich zabytkowy charakter oraz stan w jakim się znajdują. Niżej opisane nekropolie wymagają pilnej restauracji i zabezpieczenia. W odróżnieniu do innych cmentarzy ewangelickich, te można jeszcze odratować stosunkowo niewielkim nakładem pracy i pieniędzy.

Zabytkowe nekropolie w Porożu i Celestynach, tak jak wiele innych tego typu obiektów na naszych ziemiach, usytuowano na wzniesieniach położonych nieopodal osiedli. Wybitnym przykładem takiej lokacji jest opisany wcześniej cmentarz na „Niemieckiej Górce” w Felicjanowie (gm. Władysławów). Cmentarz w Sarbicach znajduje się na terenie równinnym.

Poroże

Ewangelicki cmentarz w Porożu Starym to największa i najlepiej zachowana nekropolia w gminie Malanów. Położona jest na zalesionym wzniesieniu, porośniętym przez ogromne dęby. Cmentarz oznaczony jest tabliczką umieszczoną przy drodze. Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Brudzewa w roku 2013 została tam odsłonięta tablica w języku polskim i niemieckim.

Utworzenie cmentarza datuje się na rok 1772. Przed końcem II wojny światowej Poroże było zamieszkiwanie głównie przez ewangelików należących do parafii w Prażuchach Starych, założonej w 1808 r. Po wojnie cmentarz uległ częściowej dewastacji.

Zachowane kwatery grobowe zawierają często wierszowane epitafia, z których wyróżnia się jedna, będąca biblijnym cytatem: „Nie będą już łaknąć ani pragnąć, i nie padnie na nich słońce ani żaden upał (Księga Objawienia 7:16)”

Celestyny

Wieś Celestyny została założona w okresie zaboru pruskiego po 1793 r., i przez blisko 100 kolejnych lat, w związku z napływem osadników z krajów niemieckojęzycznych, przeżywały rozwój. Cmentarz podlegał pod parafię w Prażuchach. Jeszcze do lat 50. XX w. chowano na nim zmarłych. Później nekropolia została zdewastowana.

Sarbice

Na cmentarz w Sarbicach należy zwrócić uwagę ze względu na fakt, że jest on jedną z lepiej zachowanych na ziemiach turkowskich nekropolii ewangelickich. Powstał on w latach 30-40 XIX. Cmentarz znajduje się pod opieką parafii w Turku oraz pobliskiej szkoły podstawowej.

Jeżeli macie potrzebę głębszego poznawania rodzimych terenów sięgnijcie po dwutomową pozycję książkową Makarego Górzyńskiego „Zabytki Miasta Turku i Powiatu Tureckiego” albo wybierzcie się do Działu Regionalnego w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Turku. Lub zapakujcie „Przewodnik TURystyczny - Szlakiem TURa” oraz przewodnik po międzygminnym szlaku Panorama i wyruszajcie w teren!

oprac. Marcin Derucki